بارانی ها

خدا در قرآن درباره حضرت داود -سلام الله علیه- می فرماید: و به او فنّ زره سازی را که به سود شماست آموختیم، تا شما را در جنگ هایتان از آسیب های سخت سلاح ها حفظ کند، پس آیا شما سپاسگزار نعمت های ما خواهید بود.(1)

پیامبر -صلی الله علیه و آله وسلم- فرمود: هیچ کس غذایی بهتر از غذای فراهم آمده از کار خویش نخورد و داود پیامبر -سلام الله علیه- از دسترنج خود می خورد.(2)

امیر مؤمنان -سلام الله علیه- می فرماید: خدای عزّوجلّ به داود -سلام الله علیه- وحی فرمود که تو بنده خوبی هستی به شرط آنکه از بیت المال ارتزاق نکنی و با دستان خویش کار کنی. داود -سلام الله علیه- چهل روز گریست؛ آن گاه خدا به آهن وحی فرمود که برای بنده ام داود نرم شو. آهن به فرمان خدا برای او نرم شد و داود -سلام الله علیه- هر روز زرهی می ساخت و آن را به هزار درهم می فروخت و از بیت المال بی نیاز شد.(3)

شخصی به امام صادق -سلام الله علیه- عرض کرد: من نمی توانم با دستم کار کنم و راه تجارت را نیز به خوبی نمی دانم و اکنون محروم و محتاج هستم آن حضرت فرمود: کارگری کن و بر سر خود بار ببر تا از مردم بی نیاز شوی. رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- هم سنگی را بر شانه خود حمل کرد و در یکی از دیوارهای باغ خود به کار برد که آن سنگ هنوز در آنجا هست!(4)

امام صادق -سلام الله علیه- فرمود: امیر مؤمنان -سلام الله علیه- هیزم جمع می کرد و آب از چاه می کشید و شخم می زد و از دسترنج خود هزار برده آزاد کرد و به جارو کردن خانه می پرداخت و فاطمه -سلام الله علیها- نیز با دستانش گندم را آرد و آن را خمیر می کرد و نان می پخت.(5)

راوی می گوید: وقتی امیر مؤمنان -سلام الله علیه- از جهاد فارغ می شد به آموزش مردم و داوری در میان آنان می پرداخت و هرگاه از آن نیز فارغ می شد در باغ خویش مشغول به کار می شد و با این وصف به ذکر خدای جل جلاله اشتغال داشت.(6)

حسن بن علی بن أبی حمزه از پدرش نقل می کند که گفت: امام موسی کاظم -سلام الله علیه- را دیدم که در زمین خود کار می کرد و پاهای او غرق عرق شده بود. گفتم: فدایت شوم! کارگران کجایند؟ فرمود: ای علی! کسانی با دست خود در زمین خویش کار کردند که از من و پدرم برتر بودند. گفتم: کدام کسان؟ فرمود: رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- و امیر مؤمنان -سلام الله علیه- و همه پدرانم با دست خود کار می کردند و این سیره انبیا، رسولان و صالحان است.(7)

ابوعمرو شیبانی گوید: امام صادق -سلام الله علیه- را دیدمکه بیلی در دست و پوششی درشت بر تن داشت و در باغ خود کار می کرد و عرق از بدنش فرو می ریخت. عرض کردم: فدایت شوم! بیل را به من بدهید تا به جای شما کار کنم. فرمود: من چنان دوست دارم که شخص، در گرمای آزار دهنده آفتاب، برای تأمین نیاز های زندگی خود رنج بکشد.(8)

1- {وَ عَلَّمناهُ صَنعَةَ لَبُوسٍ لَکُم لِتُحصِنَکُم مِن بَأسِکُم فَهَل أَنتُم شاکِرُونَ} (سوره انبیاء، آیه80).

2- مَا أَکَلَ أَحَدٌ طَعَامًا قَطُّ خَیرًا مِن أَن یَاکُلَ مِن عَمَلِ یَدِهِ، وَ إِنَّ نَبِیَّ اللهِ داوُدَ علیه السلام، کَانَ یَأکُلُ مِن عَمَلِ یَدِهِ (کنز العمال، ج4، ص8).

3- أوحَی اللهُ عزَّوَجَلَّ إِلَی دَاوُدَ عَلَیهِ السَّلام: أَنَّکَ تَأکُلُ مِن بَیتِ المَالِ وَ لا تَعمَلُ بِیَدِکَ شَیئاً. قَالَ: فَبَکَی داوُدُ عَلَیه السَّلام أَربَعینَ صَبَاحاً، فَأَوحَی اللهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَی الحَدیدِ أَن لِن لِعَبدِی دَاوُدَ، فَأَلانَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ الحَدیدَ، فَکَانَ یعمَلُ کُلَّ یَومٍ دِرعاً فَیَبِیعُهَا بِأَلفِ دِرهَمٍ، فَعَمِلَ ثَلاثَمائَةٍ وَ سِتِّینَ أَلفاً وَ استَغنَی عَن بَیتِ المَالِ (الکافی، ج5، ص74)

4- إِنَّ رَجُلاً أَتَی  أَبَاعَبدِاللهِ عَلَیهِ السَّلام فَقَالَ: إِنِّی لا أُحسِنُ أَن أَعمَلَ عَمَلاً بِیَدِی وَ لا أُحسِنُ أَن أَتَّجِرَ وَ أَنَا مُحَارَفٌ مُحتاجٌ. فَقَالَ: اعمَل فَاحمِل عَلَی رَأسِکَ وَ استَغنِ عَنِ النَّاسِ، فَإِنَّ رَسُولَ اللهِ صَلی اللهُ علیه وَ آلِه وَ سَلَّم قَد حَمَلَ حَجَراً عَلَی عَلَی عَاتِقِهِ فَوَضَعَهُ فِی حَائِطٍ لَهُ مِن حِیطَانِهِ وَ إِنَّ الحَجَرَ لَفِی مَکَانِهِ (الکافی، ج5، ص76-77).

5- وَ کَانَ أَمیرُ المُؤمِنینَ صَلَواتُ اللهِ عَلَیهِ یَضرِبُ بِالمَرِّ وَ یَستخرِجُ الأَرضِینَ… وَ إِنَّ أَمِیرَ المُؤمِنینَ عَلَیه السَّلام أَعتَقَ أَلفَ مَملُوکٍ مِن مَالِهِ وَ کَدِّ یَدِه (الکافی، ج5،ص74) و کَانَ أَمِیرُ المُؤمِنینَ صَلَواتُ الله علیه یَحتَطِبُ وَ یَستَقِی وَ یَکنُسُ وَ کانَت فاطِمَةُ سَلامُ الله عَلیها تَطحَنُ وَ تَعجِنُ وَتَخبِزُ (الفقیه، ج3، ص169).

6- أَنَّهُ لَمَّا کَانَ یَفرُغُ مِنَ الجِهَادِ یَتَفَرَّغُ لِتَعلیمِ النَّاسِ وَ القَضَاءِ بَینَهُم فَإِذَا یَفرُغُ مِن ذَلِکَ اشتَغَلَ فِی حَائِطٍ لَهُ یَعمَلُ فِیهِ بِیَدِهِ وَ هُوَ مَعَ ذَلِکَ ذَاکِرٌ لِلَّهِ جَلَّ جَلالُهُ (عدة الداعی، ص111).

7- رَأَیتُ أَبَاالحَسَنِ عَلَیهِ السَّلام یَعمَلُ فِی أَرضٍ لَهُ وَ قَدِ استَنقَعَت قَدَمَاهُ فِی العَرَقِ، فَقُلتُ لَهُ: جُعِلتُ فِدَاکَ! أَینَ الرِّجَالُ؟ فَقَالَ: یا عَلِیُّ! عَمِلَ بِالیَدِ مَن هُوَ خَیرٌ مِنِّی وَ مِن أَبِی فِی أَرضِهِ، فَقُلتُ لَهُ: مَن هُوَ؟ فَقَالَ: رَسُولُ اللهِ صَلّی اللهُ عَلَیه وَ آله وَ سَلَّم وَ أَمیرُ المُؤمِنینَ وَ آبَائِی عَلَیه السَّلام کُلُّهُم قَد عَمِلُوا بِأَیدِیهِم وَ هُوَ مِن عَمَلِ النَّبِیِّینَ وَ المُرسَلینَ وَ الصَّالِحِینَ (الفقیه، ج3، ص162).

8- رَأَیتُ أَبَاعَبدِاللهِ عِلَیهِ السَّلام وَ بِیَدِهِ مِسحَاةٌ وَ عَلَیهِ إزَارٌ غَلِیظٌ یَعمَلُ فِی حَائِطٍ لَهُ وَ العَرَقُ یَتَصَابُّ عَن ظَهرِهِ، فَقُلتُ: جُعِلتُ فِدَاکَ! أَعطِنِی أَکفِکَ. فَقَالَ لِی: إِنِّی أُحِبُّ أَن یَتَأَذَّی الرَّجُلُ بِحَرِّ الشَّمسِ فِی طَلَبِ المَعیشَةِ (الکافی، ج5،ص76).

اسلام با تأکید بر تضمین روزی بندگان از سوی خدای متعالی، سعی و تلاش را توصیه کرده و در قرآن می فرماید:{ و اَن لَیسَ لِلاِنسانِ اِلّا ما سَعی}⁽¹⁾ ؛ انسان جز محصول کوشش خویش مالک چیزی نیست.

 در بسیاری از روایات از کار و تلاش برای روزی حلال به عبادت برتر تعبیر شده است⁽²⁾؛ امیر مؤمنان -سلام الله علیه- آن را از سحر خیزی در راه خدا کمتر ندانسته⁽³⁾ و امام رضا -سلام الله علیه- نیز اجرش را بیش از جهاد در راه خدا دانسته⁽⁴⁾ و در حدیثی قدسی نُه دهم عبادت معرفی شده است.⁽⁵⁾

 روایاتی نیز کم همتی را مانع پیشرفت و تنبلی را مایه ی حقارت و سربار دیگران بودن را ناشایست می شمارند، چنان که در روایاتی دیگر از تلاش توانفرسا و کار مداوم شبانه روزی که باعث نادیده گرفتن حق اعضای بدن شود باز می دارد و آن را حرام می داند⁽⁶⁾ [هرچند مال به دست آمده از آن حرام نیست.]

رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- می فرماید: اگر مرد بر دوش خود هیزم کشد و نیازش را با آن تأمین کند و بیش

از نیاز خود را صدقه دهد بهتر از این است که از دیگری درخواست کند، زیرا دستِ دهنده بهت از دستِ گیرنده است.⁽⁷⁾

رسول خدا -صلی الله علیه و آله و سلم- می فرماید: کسی که بر اثر خستگی از کار و تلاش به خواب رود آمرزیده شود.⁽⁸⁾ و می فرماید: کسی که برای کسب روزی خود و خانواده اش مسافرت کند روز قیامت در سایه عرش خداست.⁽⁹⁾

امیر مؤمنان -سلام الله علیه- می فرماید: اگر جویان رستگاری هستید جدیت و تلاش را پیشه ی خود سازید.⁽¹⁰⁾

1- سوره نجم، آیه 39.

2- العِبادَةُ سَبعُونَ جُزءاً أَفضَلُهَا طَلَبُ الحَلالِ (الکافی، ج5، ص78).

3- مَا غُدوَةُ أَحَدِکُم فِی سَبیلِ اللهِ بِأَعظَمَ مِن غُدوَتِهِ یَطلُبُ لِوُلدِهِ وَ عِیَالِهِ مَا یُصلِحُهُم (دعائم الإسلام، ج2، ص15).

4- الَّذِی یَطلُبُ مِن فَضلِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ مَا یَکُفُّ بِهِ عِیَالَهُ أَعظَمُ أَجراً مِنَ المُجَاهِدِ فِی سَبیلِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ (الکافی، ج5، ص88).

5- قالَ اللهُ تَعَالَی فِی لَیلَةِ المِعرَاجِ: یا أَحمَدُ! إِنَّ العِبَادَةَ عَشَرَةُ أَجزَاءٍ تِسعَةٌ مِنهَا طَلَبُ الحَلال، فَاِن أُطیبَ مَطعَمُکَ وَ مَشرَبُکَ فَأَنتَ فِی حِفظی و کَنَفی (ارشاد القلوب، ص206).

6- مَن باتَ سَاهِراً فِی کَسبٍ وَ لَم یُعطِ العَینَ حَظَّهَا مِنَ النَّومِ فَکَسبُهُ ذَلِکَ حَرامٌ (الکافی، ج5، ص127).

7- لَئِن یَحتَطِبَ الرَّجُلُ عَلَی ظَهرِهِ فَیَبِیعَهُ وَ یَستَغنِیَ بِهِ و یَتَصَدَّقَ بِفَضلِهِ خَیرٌ مِن أَن یَسأَلَ رَجُلاً آتَاهُ اللهُ مِن فَضلِهِ … إِنَّ الیَدَ العُلیَا خَیرٌ مِنَ الیَدِ السُّفلَی (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ج2، ص229).

8- … مَن باتَ کَالاَّ مِن طَلَبِ الحَلالِ بَاتَ مَغفُوراً لَهُ (الامالی، صدوق، ص289).

9- تَحتَ ظِلِّ العَرشِ یَومَ لا ظِلَّ إِلاَّ ظِلُّهُ رَجُلٌ خَرَجَ ضَارِباً فِی الأَرضِ یَطلُبُ مِن فَضلِ اللهِ یَکُفُّ بِهِ نَفسَهُ وَ یَعُودُ به عَلَی عِیَالِهِ (دعائم الاسلام، ج2، ص15).

10- إِن کُنتُم لِلنَّجَاةِ طَالِبینَ … الزَمُوا الاجتِهَادَ وَ الجِدَّ (غررالحکم، ص266).